Bu yazımızda qabaqcıl tədqiqatlarda və bir çox fərqli sektorda istifadə edilən dünyanın ən güclü kompüterləri və bu superkompüterlərin hansı sahələrdə istifadə olunduğunu daha ətraflı nəzərdən keçirəcəyik.
Bir çox sahələrdə, xüsusən də elmi tədqiqatlarda geniş istifadə olunan dünyanın ən güclü kompüterləri yenidən qiymətləndirilərək sıralanıb. Gündəlik istifadə etdiyimiz kompüterlərdən qat-qat daha çox gücə malik olan bu kompüterlər, nəhəng ölçüləri ilə də seçilirlər.
Xüsusilə çox sayda faktor və nəticəyə sahib kompleks simulyasiyaların aydınlaşdırılmasında mütəxəssis olan dünyanın ən güclü kompüterləri, fizika, sağlamlıq və nüvə tədqiqatlarına qədər bir çox sahədə saysız aktiv maddə simulyasiyasını həyata keçirirlər. Hazırsınızsa dünyanın ən güclü kompüterlərinə və xüsusiyyətlərinə daha yaxından baxaq.
Dünyanın ən güclü kompüterləri:
- Fugaku: 442,010.0 TeraFlop
- Summit: 148,600.0 TeraFlop
- Sierra: 94,640.0 TeraFlop
- Sunway TaihuLight: 93,014.6 TeraFlop
- Selene: 63,460.0 TeraFlop
- Tianhe-2A: 61,444.5 TeraFlop
- Juwels Booster Module: 44,120.0 TeraFlop
- HPC5: 35,450.0 TeraFlop
- Frontera: 23,516.4 TeraFlop
- Dammam-7: 22,400.0 TeraFlop
Dünyanın ən güclü kompüterləri gündəlik istifadə etdiyimiz normal kompüterlərdən daha fərqli dəyərlərə malikdir. TeraFlop adlanan bu dəyər saniyədə bir trilyon əməliyyatı yerinə yetirə bilir. Bu çərçivədə dünyanın ən güclü kompüteri olan Fugaku bir saniyədə 442.010 trilyon əməliyyatı yerinə yetirə bilir.
İndi isə gəlin dünyanın ən güclü kompüterlərinə və xüsusiyyətlərinə daha yaxından baxaq.
1. Fugaku, Yaponiya:
- Hazırlayan şirkət: Fujitsu, RIKEN
- İstifadə sahələri: Sağlamlıq və fizika tədqiqatları, təbii fəlakət simulyasiyaları.
- Güc: 442,010.0 TeraFlop
Adını Fuji dağından alaraq 2019-cu ildə təqdim edilən və 2021-ci ildə tam istifadəyə verilməsi planlaşdırılan Fugaku dünyanın ən güclü superkompüteridir. 158,976 fərqli client kompüterindən ibarət olan Fugaku-nun hər bir client kompüterində 2,2 GHz tezliyə malik 48 nüvəli Fujitsu A64FX prosessorları var. Cəmi 7,630,848 nüvəyə malik olan Fugaku bu dəyərlər sayəsində ən yaxın rəqibi Summit-i xeyli üstələyir.
Fugakunun istifadə sahələrində sağlamlıq və təbiət hadisələrinin tədqiq edilməsi birinci yerdədir. Fugakunun vacib vəzifələrindən biri, Yaponiyada tez-tez rast gəlinən təbii fəlakətlərin, xüsusilə də dağıdıcı zəlzələlərin simulyasiyalarını hazırlamaq olacaq.
2. Summit, ABŞ:
- Hazırlayan şirkət: IBM
- İstifadə sahələri: Sosiologiya və elmi tədqiqatlar.
- Güc: 148,600.0 TeraFlop
ABŞ-ın və dünyanın ən böyük informasiya texnologiyaları şirkətlərindən biri olan IBM tərəfindən hazırlanan superkompüter Summit, Tennessee əyalətindəki Oak Ridge Milli Laboratoriyasında yerləşir. ABŞ Enerji Nazirliyi tərəfindən idarə olunan bu mərkəzdə, Summit vasitəsilə elmi və texnoloji araşdırmalar aparılır.
Sammitin vəzifələri arasında mümkün zəlzələ və ekstremal hava simulyasiyaları yaratmaq, süni zəka, fizika və insan sağlamlığı üçün araşdırmalar aparmaq var. Summit superkompüterində 4.608 server var. Hər bir server 2 ədəd IBM POWER9 prosessoru və 6 ədəd NIVIDIA Volta GV100 qrafik prosessoruna malikdir. Sammit superkompüteri ümumilikdə 2,414,592 nüvəyə malikdir.
3. Sierra, ABŞ:
- Hazırlayan şirkət: IBM
- İstifadə sahələri: Nüvə silahı simulyasiyaları, nüvə tədqiqatları.
- Güc: 94,640.0 TeraFlop
IBM şirkəti tərəfindən hazırlanan bir digər superkompüter olan Sierra, ABŞ-ın nüvə silahlarının inkişafı və sınaqdan keçirilməsi üçün nəzərdə tutulub.
IBM POWER9 prosessoru ilə təchiz edilmiş hər bir serverin 44 nüvəsi var. Sierra-nın bu qədər güclü olmasının səbəbi hər bir POWER9 prosessorunun 3.1 GHz tezliklə işləməsidir. Sierra-nın GPU tərəfində NVIDIA Volta GV100 qrafik prosessorları istifadə olunur. Sierra superkompüteri ümumilikdə 1,572,480 nüvəyə malikdir.
4. Sunway TaihuLight, Çin:
- Hazırlayan şirkət: National Research Center of Parallel Computer Engineering & Technology
- İstifadə sahələri: İqlim tədqiqatları, hava proqnozu, sənaye dizaynı, sosioloji tədqiqatlar və dərman araşdırmaları.
- Güc: 93,014.6 TeraFlop
Çində dizayn olunaraq istehsal olunan Sunway TaihuLight superkompüteri 2016 və 2018-ci illər arasında dünyanın ən güclü kompüteri olaraq ilk sırada olub. Sunway superkompüteri 40.96 ədəd 260 nüvəli Sunway SW26010 çox nüvəli prosessorlarla təchiz edilib. Ümumilikdə Sunway-in prosessor nüvələrinin sayı 10.649,600-dür.
5. Selene, ABŞ:
- Hazırlayan şirkət: NVIDIA
- İstifadə sahələri: Covid-19 tədqiqatı.
- Güc: 63,460.0 TeraFlop
Koronavirus epidemiyasının şiddətinin artması ilə NVIDIA demək olar ki, qeyri-mümkün bir iş gördü. Epidemiya səbəbi ilə nisbətən kiçik bir komanda ilə işləyən NVIDIA, dörd həftəyə yaxın inanılmaz vaxt ərzində dünyanın 5-ci ən güclü kompüterini sıfırdan hazırlamağı bacardı. NVIDIA-nın Silikon Vadisindəki baş qərargahında yerləşən Selene, hazırda koronavirus tədqiqatlarında fəal şəkildə istifadə olunur.
NVIDIA-nın DGX A100 qrafik prosessoru ilə təchiz olunmuş süni zəka sistemi Selene, DGX SuperPod adlı hər bir serverdə 8 ədəd DGX A100 qrafik prosessoruna və 2 ədəd AMD 64 nüvəli prosessora malikdir. Ümumilikdə Selene-nin prosessor nüvələrinin sayı 555,520-dir.
6. Tianhe-2A, Çin:
- Hazırlayan şirkət: Çin Milli Müdafiə Texnologiyaları Universiteti (NUDT), Inspur
- İstifadə sahələri: Simulyasiya, analiz texnologiyaları, milli təhlükəsizlik tətbiqləri.
- Güc: 61.444.5 TeraFlop
2013-cü ildə Çin Milli Müdafiə Texnologiyaları Universiteti və Çində yerləşən İT şirkəti Inspur tərəfindən hazırlanan Tianhe-2A, hələ də dünyanın ən güclü kompüterləri arasındakı yerini qorumağı bacarır. Çinin Guangzhou şəhərindəki Milli Superkompüter Mərkəzində yerləşən bu superkompüter 16.000 serverə malikdir. Hər bir serverdə Milli Müdafiə Texnologiyaları Universiteti tərəfindən hazırlanmış 128 nüvəli Matrix-2000 prosessorları var. Daha çox milli təhlükəsizlik tətbiqləri üçün istifadə olunan Tianhe-2A, ümumilikdə 4,981.760 prosessor nüvəsinə malikdir.
7. Juwels Booster Module, Almaniya:
- Hazırlayan şirkət: Atos
- İstifadə sahələri: Səhiyyə, tibb, insan beyni, iqlim və enerji tədqiqatları.
- Güc: 44,120.0 TeraFlop
TOP500 tərəfindən açıqlanan dünyanın ən güclü kompüterləri siyahısında 7-ci sırada yer alan Juwels Booster Module, Fransanın məşhur İT şirkəti Atos tərəfindən hazırlanıb və Avropanın ən böyük tədqiqat mərkəzlərindən biri olan Forschungszentrum Jülich tərəfindən istifadə olunur. Avropanın ən sürətli superkompüteri olan Juwels, NVIDIA-nın Ampere arxitekturasına sahib NVIDIA A100 Tensor Core qrafik prosessorlarını istifadə edən ilk super kompüterlərdən biridir. Ümumilikdə Juwels-in prosessor nüvələrinin sayı 449,280-dir.
Serverləri AMD Eypc Rome prosessorları ilə təchiz olunmuş Juwels; İnsan beyni, iqlim, bərpa olunan enerji mənbələri, sağlamlıq və tibb sahələrində araşdırmalarda istifadə olunur. Juwels-in son zamanlarda ən intensiv istifadə olunduğu sahə, Covid-19 müalicəsində istifadə edilən dərmanların simulyasiya testləridir.
8. HPC5, İtaliya:
- Hazırlayan şirkət: Dell, Eni
- İstifadə sahələri: Sənaye enerjisi axtarışı (Neft, Təbii qaz və s.)
- Güc: 35,450.0 TeraFlop
Dell tərəfindən inkişaf etdirilən və dünyanın ən böyük enerji şirkətlərindən biri olan Eni-nin İtaliyadakı Green Data Mərkəzində yerləşən HPC5, dünyanın ən güclü superkompüterləri siyahısında 8-ci sırada yer alır. Eni tərəfindən enerji mənbələrinin axtarışı üçün istifadə edilən HPC5, eyni zamanda ən az enerji istehlak edən super kompüterlərdən biridir.
Bir vatt enerji ilə təxminən 20 milyard əməliyyat yerinə yetirə bilən HPC5, 1820 ədəd Dell EMC PowerEdge C4140 serverinə malikdir. Hər bir serverdə 24 nüvəli 2 ədəd Intel Xeon Gold 6252 prosessoru və 4 ədəd NVIDIA Tesla V100 qrafik prosessoru var. HPC5 ümumilikdə 669,760 prosessor nüvəsinə malikdir.
9. Frontera, ABŞ:
- Hazırlayan şirkət: Dell, Texas Advanced Computing Center/Univ. of Texas
- Güc: 23,516.4 TeraFlop
- Prosessor: Xeon Platinum 8280 28C 2.7GHz
- Ümumi prosessor nüvəsi: 448,448
10. Dammam-7, Səudiyyə Ərəbistanı:
- Hazırlayan şirkət: HPE, Saudi Aramco
- Güc: 22,400.0 TeraFlop
- Prosessor: Xeon Gold 6248 20C 2.5GHz
- Ümumi prosessor nüvəsi: 672,520